STEINKELLER PIOTR ANTONI /1799-1854/

Przedsiębiorca i bankier, pionier polskiego przemysłu, inicjator nowoczesnych rozwiązań technicznych i organizacyjnych w gospodarce. Założyciel osiedla Niedzieliska.

Urodzony 15 lutego 1799 r. w Krakowie, był synem Piotra i Józefiny z domu Frey. W połowie XVIII wieku przybył do Krakowa jego dziadek i założył hurtowy handel towarów kolonialnych. Interes rodzinny kontynuował ojciec Piotra, także Piotr. Zmarł w 1813 r., pozostawiając żonę z pięciorgiem małoletnich dzieci; żona objęła zarząd firmy rodzinnej. Najstarszy syn Piotr Antoni miał wtedy 14 lat, wyjechał do Wiednia, gdzie odbył studia handlowe i praktykę w wielkich firmach bankowych. Powrócił do Krakowa w 1818 roku i przejął kierownictwo rodzinnego przedsiębiorstwa.

Rozpoczął od inwestycji: w 1822 r. zakupił nadanie górnicze w okolicy zwanej Niedzieliska na terenie wsi Jaworzno. Wybudował kopalnię węgla kamiennego, a obok cynkownię, którą nazwał Józefina, na cześć swojej matki. Zapewnił sobie dostawy rud galmanowych z pobliskich odkrywek w Długoszynie, wydzierżawił również tereny z pokładami tych rud w Byczynie, gdzie wydobywał galman na własny rachunek. Stworzył nowoczesny zakład produkcji cynku z pełnym zapleczem surowcowym, gdzie zatrudniał około 80 osób; na ówczesne czasy było to duże przedsiębiorstwo przemysłowe. Założył osiedle dla załogi swojego przedsiębiorstwa, co dało początek jednej z jaworznickich dzielnic, Niedzieliskom. Budowano później kolejne domy, a zakład produkcyjny istniał ponad sto lat. Jako fabryka bieli cynkowej został zlikwidowany w połowie XX wieku (ok. 1954 r.). Poza tym był inicjatorem budowy szpitala górniczego w Jaworznie; zakupił także strażacki sprzęt gaśniczy, co dało początek pierwszej w okolicy przemysłowej straży pożarnej.

W swoim przedsiębiorstwie, kopalni i cynkowni, wprowadził nowość w skali krajowej. Były to indywidualne umowy o pracę, określające prawa i obowiązki obu zainteresowanych stron. Gwarantował ponadto mieszkania dla wszystkich zatrudnionych. Przez wprowadzenie unowocześnionych form zatrudnienia i właściwe traktowanie załogi robotniczej, zapisał się w pamięci mieszkańców. Trzeba dodać, że wszystkich zmian dokonał w niezwykle krótkim czasie – miało to miejsce w okresie niespełna czterech lat. Przybył do Jaworzna w wieku 23 lat, jednak pomimo niewątpliwego sukcesu, jaki osiągnął, nie osiedlił się tutaj na stałe. W 1825 r. ogłosił sprzedaż firmy w Niedzieliskach i, nie czekając na sfinalizowanie tej transakcji, przeniósł się do Warszawy, gdzie zamieszkał na stałe. Tam podjął szeroką działalność gospodarczą, dał się poznać jako pionier w wielu dziedzinach gospodarczych; uczestniczył w szeregu nowatorskich przedsięwzięć tamtej epoki. Został głównym inwestorem kopalń i hut w Dąbrowie Górniczej, które zapoczątkowały rozwój Zagłębia Dąbrowskiego. W 1833 r. dzierżawił rządowe kopalnie i huty cynku w Królestwie Polskim, kupował również cynk wyprodukowany w Rzeczypospolitej Krakowskiej. Pod Londynem wybudował walcownię blachy cynkowej i prowadził międzynarodowy handel w tym zakresie. W Warszawie mieszkał trzydzieści lat; przez ten czas brał udział w budowie traktów bitych. Jego nazwisko znajduje się wśród inicjatorów budowy Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. W samym mieście wybudował fabrykę dyliżansów, zwanych „steinkellerówkami”. Były one używane do wybuchu I wojny światowej. W swoim majątku rolnym w Żarkach koło Częstochowy prowadził wzorcowe gospodarstwo, zastosował nowoczesne metody uprawy i hodowli, zainteresował się również produkcją maszyn rolniczych. W wyniku upadku zagranicznego banku, w 1849 r. ogłoszone zostało bankructwo jego przedsiębiorstw. Likwidacja zadłużenia trwała do 1851 r.

Piotr Antoni Steinkeller zmarł na tyfus 11 lutego 1854 r. w Krakowie, w czasie panującej wówczas epidemii. Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Cieszył się autorytetem i wielkim uznaniem społeczeństwa. W 50. rocznicę jego śmierci, w 1904 r., poświęcono mu tablicę pamiątkową z napisem: „Zasłużonemu przodownikowi polskiego przemysłu, wdzięczni rodacy”. Tablica znajduje się w warszawskim kościele św. Piotra i Pawła.

Rodzina: posiadał liczne rodzeństwo – trzech braci: Rudolfa, Antoniego i Józefa. Wszyscy osiedlili się w Królestwie Polskim, nie pozostawili męskiego potomstwa. Natomiast jedyna siostra Karolina, z małżeństwa z Józefem Hauke, generałem majorem armii rosyjskiej w Królestwie Polskim, miała syna Józefa Hauke ps. Bosak, który był ostatnim wodzem powstania styczniowego.

Zawierał dwa razy związki małżeńskie, z Anielą Anthonin, a następnie z Marią Lemańską. Z pierwszego małżeństwa pochodzili synowie: Józef, Alfred, Aleksander i Edward oraz jedyna córka Paulina. Z drugiego związku urodził mu się syn Henryk Artur.

Bibliografia:

R. Kołodziejczyk, Steinkeller Piotr Antoni,[w:] Polski Słownik Biograficzny, t. L/3 s. 336-342.; eadem Piotr Steinkeller kupiec i przemysłowiec 1799-1854, Warszawa, 1963;eadem, Bohaterowie nieromantyczni, Warszawa, 1961 s. 105-143.; H. Radziszewski, J. Kindelski, Piotr Steinkeller – dwie monografie, Warszawa, 1904; L. Jenike, Piotr Steinkeller. [w:]„Tygodnik Ilustrowany”, 1859 nr 7 s. 51-53.; S. Dziewulski , P.A. Steinkeller w 50-tą rocznicę śmierci, [w:] „Ekonomista”, 1904, s. 104 i n.; M. Leś-Runicka, Historia Jaworzna w XIX wieku, Jaworzno 2017 s. 74,79,95-96; M.Leś-Runicka, Piotr Steinkeller – założyciel osiedla Niedzieliska, „Zeszyty Historyczne Miasta Jaworzna”1999 nr 1 s. 21-2.3; eadem, Steinkeller Piotr Antoni (1799-1854) [w:] „Co tydzień” 2012 nr 19 s. 13;eadem, Pionier przemysłu – Steinkeller Piotr. [w:] „Co tydzień” 2002 nr 12 s. 17;eadem, Pionier polskiego przemysłu, [w:] „Co tydzień” 2008 nr 35 s. 21; eadem Steinkeller Piotr (1799-185) [w:] „Co tydzień” 2012 nr 19 s. 13.;eadem, Steinkeller Piotr Antoni .1799-1854/ „Extra” 2015 nr 4, s. 12; A. Kuśnierczyk, Bankructwo Steinkellera. [w:]: „Korzenie” kwartalnik kongregacji genealogicznej].; P. Hapanowicz, Pierwszy oligarcha Piotr Antoni Steinkeller (1799-1854), Kraków”, 2008 nr 2-3 ; J. Durka , Kariera i upadek Piotra Antoniego Steinkellera (1799-1854). [w:] „Poznańskie Zeszyty Humanistyczne”XIII, Poznań 2009, s. 41-49; Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół Archiwum Wolnego Miasta Krakowa, – Akta senatu, Akta wydziału dochodów publicznych, Akta górnicze.

Maria Leś-Runicka