Austriacki handlowiec i przemysłowiec, współwłaściciel firmy Bracia Gutmann (Gebrüder Gutmann), która posiadała udziały w spółce Jaworznickie Gwarectwo Węgla Kamiennego.
Urodził się 2 grudnia 1834 r. w Lipniku nad Beczawą (Morawy) syn Marcusa Leopolda Gutmanna i Babette Dobrisch (z domu Spira-Fränkel), młodszy brat Wilhelma Izaaka Wolfa. Po uzyskaniu pełnoletniości dołączył do jego firmy, którą w 1851 r. zorganizowali pod nazwą Gebrüder Gutmann, czyli Bracia Gutmann. (pośrednictwo handlu węglem kamiennym). Początki były trudne, ponieważ były to czasy, gdy jeszcze nie stosowano powszechnie węgla dla celów grzewczych i przemysłowych. Bracia Gutmannowie w Wiedniu, niemal chodząc od domu do domu, przekonywali do węglowego ogrzewania. Szybko firma zasłynęła z solidności i staranności, została stałym dostawcą węgla dla kolei żelaznych, wielkich fabryk w całym cesarstwie, dla miasta Wiednia, Budapesztu i Brna. W latach 60. i 70. XIX w. bracia utworzyli trwałe fundamenty swojej firmy, nabywając kopalnie węgla w okolicy Orłowej, Dąbrowy i Witkowic w ostrawsko-karwińskim zagłębiu węglowym. Przez okres kilkudziesięciu lat firma Gebrüder Gutmann osiągnęła bardzo silną pozycję ekonomiczną, należała do ścisłej czołówki gospodarczych potęg cesarstwa Austrii. Dawid pracował jako młodszy wspólnik swego brata Wilhelma, dopiero po jego śmierci, w 1895 r. został szefem seniorem w zarządzie rodzinnej firmy. W 1879 roku otrzymał order Żelaznej Korony, tym samym podniesiony został do stanu szlacheckiego. Zob. Gutmann Max, Gutmann Wilhelm Wolf.
W lipcu 1871 r., w drodze publicznego przetargu, wiedeńska spółka nabyła od skarbu Austrii kopalnie węgla w Jaworznie. W sierpniu 1872 r. udziałowcy zorganizowali się w formie gwarectwa – spółki stosowanej w górnictwie. Założycielami byli członkowie czterech rodzin z Wiednia: Todesco, Gutmann, Schöller i Springer, które należały do najwyższych kręgów gospodarczych i politycznych habsburskiej monarchii. Jaworznickie kopalnie zostały zmodernizowane i wyposażone, wkrótce pod nową nazwą Jaworznickie Gwarectwo Węgla Kamiennego zajęły pierwsze miejsce w górnictwie Galicji. Spółka miała siedzibę w Jaworznie, ale Rada Nadzorcza działała w Wiedniu. Wieloletnim prezesem Rady Nadzorczej był Dawid Gutmann, który sprawował tę funkcję przez dwadzieścia lat, w latach 1887-1907. Ogólną zasadą postępowania zarządu było tworzenie opieki socjalnej, realizowanie budownictwa mieszkaniowego dla załogi górniczej i urzędniczej, szkół i przytułków. Celnym przykładem była jednoczesna budowa dwóch szkół podstawowych na Pechniku, męskiej i żeńskiej. Budynki oddane w 1913 r. spełniały wszystkie wymogi lokali oświaty publicznej. W całości budowa została sfinansowana przez Jaworznickie Gwarectwo. Natomiast wyłącznie osobistym dziełem Dawida Gutmanna było utworzenie pierwszej w Jaworznie tzw. ochronki, czyli przedszkola, a jej fundacja pochodziła wyłącznie z jego prywatnych środków finansowych. Realizację powierzył proboszczowi ks. Stefanowi Skoczyńskiemu, którego poprosił o nadzór budowy. Parterowy budynek ochronki wybudowany został w latach 1906-1907, stał w wielkim ogrodzie, frontem do ulicy, blisko kopalni Rudolf-Jacek. Wtedy graniczył z działkami Anny Olejowej i Franciszka Pierzchały. Ochronka przeznaczona była dla dzieci pracowników gwarectwa. Budynek się zachował, po adaptacji służy obecnie jako restauracja „Dworek”.
Charakterystyczną cechą żydowskich przedsiębiorców było uprawianie filantropii, co wynikało z realizowania żydowskiego przykazania religijnego. Dawid Gutmann zorganizował specjalne biuro, które w sposób uporządkowany prowadziło sprawy jego wielu filantropijnych przedsięwzięć. Jako prezes szeregu instytucji charytatywnych, przez wiele lat był wybierany na prezesa prestiżowej żydowskiej organizacji – Israelitische Allianz w Wiedniu1. Zrobił bardzo wiele dla prześladowanych współwyznawców w Rosji w 1882 r., a także w Rumunii w 1900 r. oraz po pogromach w Kiszyniowie w 1903 r. Przewodniczył w wielu akcjach pomocy dla ubogich Żydów, był przedstawicielem wspólnoty żydowskiej w różnego rodzaju fundacjach.
Zmarł 14 maja 1912 r. w swojej letniej rezydencji w Baden pod Wiedniem.
Rodzina: z małżeństwa z Sophie Latzko miał dwoje dzieci: syna Ludwika (1860-1900) dr. prawa, ożenionego z baronówną Mathilde von Günzburg, ojca ośmiorga dzieci, oraz córkę Irmę, zamężną z baronem Meyer von Ketschendorf z Coburga. Pokolenie wnuków należało do najwyższych kręgów politycznych i gospodarczych cesarstwa Austrii i Niemiec.
- Israelitische Allianz w Wiedniu – stowarzyszenie założone w 1872 roku na rzecz popierania interesów żydowskich. Powstało na wzór podobnej organizacji działającej w Paryżu. Stowarzyszenie organizowało pomoc dla poszkodowanych Żydów w czasie pogromów lub innych klęsk żywiołowych. Było promotorem akcji oświatowych i edukacyjnych mających na celu poprawę losu ubogich mas Żydów żyjących w różnych krajach.
Bibliografia:
Monografia uprawnień górniczych węglowego zagłębia Krakowskiego, część I, Kraków 1908, s. 13, 60; „Szematyzm Galicji, Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskiem”, lata 1871-1913; Gutmann Family Genealogy,freepages.rootsweb.com/~prohel/genealogy/names/misc/gutmann.html (dostęp: 11.12.2012, 24.04.2010); I. Singler, E. Jelonek, Gutmann, David, Ritter von, jewishencyclopedia.com/ (dostęp: 29.06.2010); T. E. Schärf, Familie Ritter von Gutmann und Freiherr Meyer von Ketschendorf, web.archive.org/web/20160304083015/http://www.juedischegemeinde.at/Familien/gutmann_Ketshendrf.htm (dostęp: 01.07.2010); A. Kohut, Berühmte israelitische Männer und Frauen : in der Kulturgeschichte der Menschheit. Lebens- und Charakterbilder aus Vergangenheit und Gegenwart. Ein Handbuch für Haus und Familie. Mit zahlreichen Porträts und sonstigen Illustrationen, t. 2, Leipzig 1901, s. 383-388, archive.org/details/berhmteisrael02kohu/page/n427/mode/2up?view=theater (dostęp: 31.05.2021); K. Chłędowski, Pamiętniki Kazimierza Chłędowskiego z lat 1843-1901, t. 2, Kraków (1881-1901), s. 146-147; W. O. MacCagg, Dzieje Żydów w monarchii habsburskiej w latach 1670-1918, Warszawa 2010; M. Leś-Runicka, Historia Jaworzna w XIX wieku, Jaworzno 2017, s. 87, 231, 234; eadem, Działalność Jaworznickiego Gwarectwa Węglowego, [w:] Jaworzno interdyscyplinarnie. Przemysł pogranicza śląsko-małopolskiego na przestrzeni wieków, Jaworzno 2016, s. 61-81; eadem, Rodzina Gutmannów, [w:] „Co Tydzień” 2013, nr 1, s. 22; nr 2, s. 22; nr 3, s. 24; eadem, Organizacja i skład gwarków,[w:] „Co Tydzień” 2013, nr 3, s. 23; eadem, Bracia Gutmannowie, [w:] „Nasze Forum” 2014, nr 8, s. 16; eadem, Dawid Gutmann, [w:] „Nasze Forum” 2014, nr 9, s. 16; eadem, Księżna Liechtenstein oraz inni, [w:] „Nasze Forum” 2015, nr 12, s. 13; David Ritter v. Gutmann, „Wiener Jüdische Volksstimme“ 1912, nr 8, s. 2-3; David Ritter v. Gutmann ist am 14. im 78. Lebensjahr gestorben, nekrolog ,[w:] „Wiener Jüdische Volksstimme“ 1912, nr 7, s. 3; Archiwum Narodowe w Krakowie (dalej: ANK), zespół Okręgowy Urząd Górniczy w Krakowie, sygn. OUGKr. -111, 116, 414; ANK, zespół C.K. Starostwo w Chrzanowie, sygn. StCh-I/13, StCh-I/42.
Maria Leś-Runicka
