Właściciel kopalni Domsa na Borach koło Jelenia. Przedsiębiorca, przemysłowiec, zasłużony obywatel miasta Lwowa, pionier przemysłu naftowego w Galicji, filantrop.
Urodził się 3 kwietnia 1815 r. w Ratibor w Prusach (dzisiaj Racibórz w Polsce), w rodzinie Josepha Domsa i jego żony Johanny z domu Galli. W 1841 r. osiedlił się we Lwowie, gdzie mieszkał do końca swego życia. Pierwsze pieniądze zarobił na produkcji alkoholu, równocześnie założył jedyną w całej Galicji fabrykę cykorii. W 1854 r. odkrył znaczne złoża ozokerytu w okolicy Borysławia1. Przedsiębiorstwo Domsa lokowano na trzecim miejscu w Galicji, w 1861 r. zastosował jako pierwszy wiercenia udarowe. Od 1857 r. prowadził również wydobycie węgla brunatnego w okolicy Skwarzawy, Mokrotynia i Glińska (Galicja Wschodnia). Jednak główną ambicją przemysłowca było wprowadzenie nowych, korzystnych inwestycji we Lwowie. Osiągnięte zyski w innych przedsięwzięciach lokował właśnie w tym mieście, gdzie uruchomił w 1857 r. młyn parowo-zbożowy o mocy 80 KM, który był pierwszym, a zarazem największym tego typu zakładem2. Na terenie miasta miał kilka sklepów, gdzie prowadził detaliczną sprzedaż swojego pieczywa. W maju 1861 r. przejął browar przy ul. Kleparowskiej, który produkował znaną w mieście markę piwa.
Zainteresował się również złożami węgla kamiennego w Galicji Zachodniej. Najpierw kupił kopalnię w Tenczynku, która została uruchomiona pod nazwą Ludwik. Natomiast w naszej okolicy dokonał zakupu nadań górniczych w Jeleniu, w terenie zwanym Bory. W czerwcu 1873 r. zapisano dwie kopalnie węgla: Robert I i Robert II. Wydobycie uruchomiono w 1874 r., węgiel odstawiono do stacji kolejowej w Szczakowej, i stamtąd wywieziony był do odbiorców. W następnym roku kopalnia Domsa została zatrzymana, jej uruchomieniem zajął się później syn Robert Wilhelm Doms.
Robert Doms ojciec działał we Lwowie. W latach 1865-1873 był członkiem zarządu lwowskiej Izby Handlowo-Przemysłowej, przez następne siedem lat (1874-1880) był jej wiceprezesem. Jako reprezentant Izby przez trzy lata (1870-1872) zajmował stanowisko wiceprezesa Rady Nadzorczej Banku Krajowego Galicyjskiego. Własnym kosztem w 1888 r. założył wieczystą fundację (schronisko) dla mężczyzn w podeszłym wieku, pozbawionych środków do życia. Placówka powstała we Lwowie na rogu ulic Szeptyckich i św. Teresy na zakupionej przez niego działce. Obiekt otwarto w 1892 r., dla uczczenia zbliżającego się jubileuszu 45-lecia panowania cesarza Franciszka Józefa I. W budynku znajdowało się 29 indywidualnych pokoi oraz specjalne zaplecze gospodarcze. Przytułek przeznaczony był dla kupców, przemysłowców, przedsiębiorców, techników, inżynierów i tym podobnych. Do tej grupy fundator zaliczył również artystów malarzy i rzeźbiarzy oraz literatów. W schronisku Domsa spędziło starość wielu znanych artystów i twórców kultury tamtej epoki. Budynek istnieje do dzisiaj (ul. Metropolity Andreja 10) i zachował swój charakter, ponieważ znajdują się tam mieszkania socjalne.
Robert Doms zmarł 4 maja 1893 r., został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie. W 1895 r. nowa uliczka, opodal przytułku, otrzymała nazwę ul. Domsa (dzisiaj Wójtowicza). Taka sytuacja przetrwała do 1940 r., kiedy sowieckie władze, po wkroczeniu do Lwowa, zlikwidowały przytułek i nazwę ulicy.
Rodzice i rodzeństwo: ojciec Joseph Doms urodził się w 1780 r. w Dolnym Prysku koło Deczin w Sudetach, w rodzinie chłopskiej czeskiego pochodzenia. Naukę zawodu kupieckiego odbył w pruskim Breslau (Wrocław). W 1806 r. osiadł w Ratibor (Racibórz), gdzie ożenił się z Johanną Galli włoskiego pochodzenia. Osiedlając się w Raciborzu, został poddanym króla Prus i wybrał niemiecką opcję narodową. W 1815 r. rozpoczął produkcję tabaki do wąchania, z czasem do żucia i palenia, na koniec również cygar i papierosów. Była to jedna z pierwszych i największych fabryk przemysłu tytoniowego w Prusach. Firma miała charakter rodzinny, prowadziły i rozwijały ją z powodzeniem kolejne pokolenia Domsów, aż do 1945 r.3 Joseph Doms był bardzo wszechstronnym przedsiębiorcą, znanym właścicielem parowego młyna i wytwórni alkoholu. Posiadał także udziały w hucie Johna Baildona i kopalnie węgla kamiennego w rybnickim regionie. W ten sposób zapisał się w dziejach Górnego Śląska i został zaliczony do pionierów uprzemysłowienia tego regionu.
Dzieci Josepha – z pierwszego małżeństwa z Johanną Galli: syn Józef Robert Jan (trojga imion, kolejność według zapisu metryki urodzenia) oraz córka Johanna, która wyszła za mąż za majora Ludz. Drugą żoną została Anna Pethke, dzieci z tego małżeństwa kontynuowały linię rodu w Raciborzu, potem w Niemczech.
Z małżeństwa Roberta Józefa Domsa: 24 lipca 1841 r. poślubił, jeszcze w Raciborzu, pannę Fryderykę Wünsch. Z tego związku pochodził syn Leon, urodzony około 1842 r., któremu ojciec zapewnił dożywocie w swoim przytułku we Lwowie. Drugie małżeństwo zawarł około 1851 r., żoną została Marie Schöpf, lwowianka z urodzenia, córka Piotra i Katarzyny Lauterbach, W tym małżeństwie urodziło się sześcioro dzieci, trzy dziewczynki zmarły w wieku dziecięcym, pochowano je w grobowcu rodzinnym. Przeżyło troje – córka Emma, która wyszła za mąż za Stefana Tauschinskiego, oraz synowie – Robert Wilhelm oraz Alfred Hugon Juliusz. Zob. Robert Wilhelm Doms.
- Opisuje to zdarzenie ukraiński pisarz Iwan Franka w powieści Boa Constrictor, gdzie przedstawia Roberta Domsa ojca jako pruskiego kapitalistę, który posiadał ogromne zasługi w rozwoju gospodarki Galicji oraz znany był z zastosowania pionierskich rozwiązań i wprowadzania nowinek technicznych. W ukraińskiej historiografii uznany został za twórcę galicyjskiego wydobycia ropy naftowej i pochodnych.
- Była to okolica zwana Podzamcze, dzielnica III – Przedmieście Żółkiewskie. Wiadukt kolejowy należał do linii Lwów-Brody. W 1872 roku ulicę, przy której stał młyn Domsa, nazwano Młynarską, pod nr 3 znajdowało się przedsiębiorstwo Roberta Domsa. Dzisiaj jest to ulica Łemkowska 7, ruiny młyna i piekarni zostały wyburzone w 2013 r.
- Synowie Josepha Domsa z drugiego małżeństwa, przyrodni bracia naszego Roberta, Heinrich, Juliusz i Leon założyli spółkę handlową, która przechodziła drogą dziedziczenia w linii męskiej. Z początkiem lat 70. XIX wieku fabryka została przeniesiona do nowego budynku nad Odrą. Przed drugą wojną światową zakłady tytoniowe „Joseph Doms” w Raciborzu należały do czołówki przemysłu tytoniowego w Niemczech. W 1945 r. w ramach nacjonalizacji zostały przejęte przez władze polskie i podjęto produkcję wyrobów tytoniowych. Rodzina Domsów uciekła w 1945 r. przed wkraczającą Armią Czerwoną na zachód, osiedliła się w dzielnicy Orsoy miasta Rheinberg (Nadrenia Północna-Westfalia) i tam rozwinęła rodzinne przedsiębiorstwo.
Bibliografia:
Heiraten, „Schlesische Provinzialblätter“ 1841, t. 114, s. 188; Bericht (General-), der Handels- und Gewerbekammer in Lemberg an das hohe k. k. Ministerium für Handel, Gewerbe und öffentliche Bauten über die Zustände des Handels und der Industrie in ihrem Kammerbezirke in den Jahren 1854, 1855 und 1856, Lemberg 1859, s. 43, 56, 110; Bericht (General-), über den Handel und die Industrie sowie deren Beförderungsmittel in ihrem Kammerbezirke für die Jahre 1861 in 1865 an das h. k. k. Ministerium für Handel und Volkswirtschaft, Lemberg 1867, s. 352, 376-377, 490-492; Bericht (General-), über den Handel und die Industrie sowie deren Beförderungsmittel in ihrem Kammerbezirke für die Jahre 1866 – 1870 erstattet an das hohe k. k. Handels-Ministerium, Lemberg 1873, s. 165, 171; J. Sleziński, Wegweiser der k. Hauptstadt Lemberg oder Übersicht sämtlicher Herren Hauseigentümer mit Angabe der Hausnummern und Gassen, Lemberg 1856, s. 85; Przewodnik po mieście Lwowie, Lwów 1872, s. 157-158, 182-183; Przewodnik…, Lwów 1875, s. XX; Skorowidz nowych i dawnych numerów realności tudzież nazw ulic i placów król. stoł. Miasta Lwowa według uchwał Rady miejskiej z r. 1871 z urzędowych źródeł zestawiony, Lwów 1872; „Szematyzm Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskiem”, lata 1857-1892; Die Bergwerks-Inspektion in Österreich, Wien 1898, s. 637-638; Kopalnie węgla w Galicji, „Przegląd Techniczny” 1878, s. 166, 173; J. Zeh, Pierwsze objawy przemysłu naftowego w Galicji, „Czasopismo Towarzystwa Aptekarskiego” 1889, nr 12, s. 201-205; „Czas” 1860, R. 13, nr 288; Robert Doms, „Tygodnik Ilustrowany” 1891, nr 81, s. 37; „Gazeta Narodowa” 1893, nr 104, s. 3; „Dziennik Polski” 1893, nr 124, s. 2; S. Rachwał, Doms Robert /1815-1893/, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 5, Kraków (1939-1946), s. 321-322; Deutsche Biographische Enzyklopädie, 1995, t. 2, s. 592; Neue Deutsche Biographie, t. 4, Berlin 1959, s. 68-69; Encyklopedia Lwowa, pod red. Jurija Biriułowa, Lviv 2008, t. 2, s. 129; Georg Hyckel, Ratibor als Industriestadt, [w:] Ratibor, Berlin 1927, s. 94-95; H. Jellen, Die Galli und ihr Zweig in Oberschlesien, „Der Oberschlesier“ 1930, nr 12, s. 9-11; A. Perlick, Joseph Doms aus Ratibor und sein Nachkommen, „Archiv für schlesische Kirchengeschichte“ 1955, Band 13, s. 300-303; T. Wardenga, Häuserbuch der Stadt Ratibor (18. und 19. Jahrhundert), Berlin 1995, s. 306; A. Weltzel, Geschichte der Stadt und Herrschaft Ratibor, wyd. 2, Ratibor 1881, s. 552-553; J. Gębarzewski, Wosk kopalny, czyli Ozokieryt w Samborskiem, „Gazeta Lwowska“ 1853, nr 276, Dodatek Tygodniowy, nr 59, s. 234; Edward Windakiewicz, Olej i wos kziemny w Galicji, Lwów 1875, s. 11; J. Badecka-Malkowa, Fundacje lwowskie. Szkic historyczny fundacji i funduszów zarządzanych przez gminę miasta Lwowa, Lwów 1939;
M. Leś-Runicka, Robert Doms – ojciec i syn założyciele kopalni Sobieski, [w:] Jaworzno interdyscyplinarnie. Regionalizm w szkolnej edukacji, Jaworzno-Częstochowa 2013; M. Leś-Runicka, Historia Jaworzna w XIX wieku, Jaworzno 2017, s. 97-99; eadem, Założyciel kopalni Sobieski, „Extra” 2015, nr 9, s. 8; eadem, Kopalnia Domsa, „Co tydzień” 2013, nr 16, s. 24; eadem, Kopalnia Bory, „Co tydzień” 2013, nr 24, s. 26; eadem, Robert Doms senior. Cz. 1-3, „Co tydzień” 2019, nr 15, s. 24 ; nr 16, s.24 ; nr 17, s. 28; eadem, Rodzina Domsów, „Co tydzień” 2013, nr 20, s. 24; eadem, Dzierżawa kopalni, „Co tydzień” 2013, nr 17, s. 28; eadem, Trudne początki, „Co tydzień” 2013, nr 15, s. 24; eadem, Robert Doms senior, pierwszy właściciel kopalni Sobieski, „Nasze Forum” 2013, nr 8, s. 8-9; eadem, Robert Doms senior, przedsiębiorca we Lwowie, „Nasze Forum” 2013, nr 9, s. 10; eadem, Założyciele kopalni Sobieski, „Nasze Forum 2013, nr 7, s. 8; Z. Żak, Rodzina Domsów. Powstanie kopalni „Sobieski. Cz. 1-2, „Co tydzień” 2011, nr 13, s. 6; nr 14, s. 8;
Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie, Galicyjskie Namiestnictwo, Fond 146, opis 55, 80; Archiwum Państwowe we Lwowie (dalej: APL), Fond 350, opis 1, sprawa 530; APL, Fond 2, opis 2, sprawa 492, 493, 494, 1184, 1185, 1186, 1599, 5190, Dokumentacja budynków; Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, zespół 301, nr 1622, mf 78119, Księgi metrykalne wyznania rzymskokatolickiego z archidiecezji lwowskiej z lat 1604-1945; Archiwum Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, Archiwum arcybiskupa Eugeniusza Baziaka w Krakowie, mf 134, Akta metrykalne parafii we Lwowie; Archiwum Narodowe w Krakowie (dalej: ANK), Teki Antoniego Schneidra (dalej: TAS), sygn. 971, Lwów, piekarze; ANK, TAS, sygn. 1123, Młyny; ANK, TAS, sygn. 1826, Lwów spisy wyborców; ANK, zespół C. K. Starostwo w Chrzanowie, sygn. StCh-I/41, 43,44, 65,66; ANK, zespół Starostwo Górnicze w Krakowie, sygn. SG I – 41, 43, 44, 54, 55, 56, 61, 65, 66, 75, 76; sygn. SG II-15, 22, 45, 49; ANK, zespół Okręgowy Urząd Górniczy w Krakowie, sygn. OUGKr. 2, 17, 18, 26, 52, 55, 56; Archiwum Państwowe w Katowice, zespół Giesche Spółka Akcyjna Katowice, sygn. 336/2287-2289.
Maria Leś-Runicka
